Tâm Kinh nói tiếp:

Tôn giả Xá Lợi Phất, Bồ tát vì không thủ đắc, nên y theo

Bát nhã ba la mật đa, an trú nơi đó. Vì tâm Bồ tát không

chướng ngại, nên không khiếp sợ, vượt thoát mọi mê lầm,

cứu cánh niết bàn. Phật đà cả ba thời gian vì y theo Bát

nhã ba la mật đa nên được vô thượng bồ đề.

Trong Tâm Kinh, niết bàn được hiểu là thật tánh của tâm, là

trạng thái trong sáng tách lìa mọi phiền não ô nhiễm. Như đã

nói trước đây, vì tâm vốn trong sáng, vì tâm có Phật tánh, nên

chỉ cần tách lìa phiền não án ngữ sự trong sáng là giác ngộ tự

nhiên sẽ vén mở. Vì vậy tánh không của Tâm được gọi là nền

tảng của niết bàn, là bản tánh niết bàni. Khi biết áp dụng biện

pháp hóa giải phiền não, thanh tịnh hóa tâm thức, dần dần tâm

sẽ tách lìa khỏi mọi chướng ngại. Tánh không của tâm-không-

ô-nhiễm này chính là niết bàn chân thậtii, là giải thoát. Chỉ khi

nào trực chứng được thật tánh của tâm trong trạng thái toàn

hảo và thanh tịnh nhất mới gọi là giải thoát, là đạt niết bàn.

Ngài Long Thọ có giải thích trong Trung Quán Luận như sau:

tánh không vừa là phương tiện diệt trừ phiền não, vừa là thành

quả đạt đến khi phiền não tận diệt. Ngài viết:

Đoạn dứt tất cả

Nghiệp và phiền não

Thì được giải thoát.

Nghiệp và phiền não

Cùng với nhận thức

Đều phát sinh từ

Khái niệm phân biệtiii.

Khái niệm phân biệt

Dứt nhờ tánh không. (27)

Mọi sắc thái của đường tu giác ngộ - ví dụ như khả năng giác

ngộ sẵn có, con đường tu, hay thành quả giác ngộ - tất cả đều

không có tự tánh, và chính vì không có tự tánh, nên đều sẵn có

bản tánh niết bàn. Nhờ quán chiếu sâu xa bản tánh niết bàn

này, hành giả sẽ có khả năng làm tan biến loại khổ đau đến từ

hiểu biết sai lầm về sự vật, nói cách khác, đến từ vô-minh-căn-
bản. Chẳng những có thể xóa tan khổ đau, ngay cả tập khí của

vô minh chấp ngã và tất cả những mầm mống nghiệp thức gieo

lại từ những hành động vô minh trong quá khứ, đều có thể xóa

sạch. Nói cách khác, chúng ta có thể diệt sạch toàn bộ mọi vô

minh trong hiện tại, mầm mống vô minh của quá khứ, và

khuynh hướng tạo vô minh trong tương lai. Tâm Kinh nói tiếp,

vượt thoát vô minh một cách toàn diện như vậy rồi, sẽ không

còn khiếp sợ, sẽ đạt cứu cánh là vô trú niết bàn của Phật đà.

Phật đà cả ba thời gian vì y theo Bát nhã ba la mật đa nên

được vô thượng bồ đề.

Ở đây, trong câu “Phật đà cả ba thời gian”, chữ Phật đà dùng

để chỉ các vị Bồ tát địa vị cao nhất, trước khi đạt quả vị Phật.

Ðịa vị này được gọi là địa vị của Phật đà. Bồ tát ở địa vị này

khi nhập kim cương tam muội sẽ có được đầy đủ mọi tính đức

của Phật. Trú ở kim cương tam muội, y theo Bát nhã ba la mật

đa, Bồ tát tận cùng địa vị sẽ đạt đến giác ngộ cứu cánh của

Phật đà.

i Tứ Diệu Ðế: Khổ, Tập, Diệt, Ðạo. Tứ Diệu Ðế: Khổ, Tập, Diệt, Ðạo.



i Còn gọi là tánh tịnh niết bàn. Tạng: rang-zhin. nyang-dä. Anh ngữ:

natural nirvana.

ii Chân niết bàn, true nirvana.

iii Còn gọi là vọng niệm, hay niệm. Ngài Huyền tráng nói phân biệt

còn là vô ký dị thục tuệ (cái biết bẩm sinh hay bản năng) [trích Luận

Khởi Tín, Ht Trí Quang]. Tiếng Anh dùng chữ elaboration.