Sau khi thành tựu Phật quả dưới cội bồ đề, tại Ba la nại quốc đức Phật đã thuyết giảng bài pháp đầu tiên để chia sẻ thành tựu giác ngộ với mọi người. Bài pháp này mở đầu “thời kỳ chuyển bánh xe chánh pháp thứ nhất”. Chữ chánh pháp ở đây dùng để chỉ lời giáo huấn của Phật. Trong lần thuyết pháp ấy, Phật giảng về nền tảng của toàn bộ Phật pháp: Tứ diệu đế.

Tứ diệu đế là chân lý về khổ [Khổ đế], chân lý về nguyên nhân của khổ [Tập đế], chân lý về khả năng chấm dứt khổ [Diệt đế], và chân lý về con đường dẫn đến sự thoát khổ [Ðạo đế]. Nói cho thật ngắn gọn, Tứ diệu đế dạy rằng ai cũng muốn hạnh phúc, không ai muốn khổ đau. Khổ đau mà chúng ta muốn tránh, vốn là kết quả của chuỗi nhân quả có từ trước khi chúng ta ra đời. Nếu muốn hoàn thành nguyện vọng thoát khổ, cần phải hiểu rõ nhân duyên của khổ, nghĩa là vì sao mà có khổ, khổ phát sinh trong trường hợp nào, rồi dựa vào đó mà nỗ lực diệt trừ cái khổ. Ngoài ra, nhân duyên của hạnh phúc cũng rất quan trọng, chúng ta cần hiểu rõ để có thể chủ động mang hạnh phúc về. Ðó chính là tinh túy của Tứ diệu đế.

Xây dựng xong nền tảng giải thoát bằng Tứ diệu đế, đức Phật khai triển rộng hơn, dạy về ba mươi bảy nấc thang trên đường tu giải thoát, được gọi là ba mươi bảy phẩm trợ đạo. Ba mươi bảy phẩm này dạy cặn kẽ phương pháp tu theo Tứ diệu đế, bao gồm hai thành phần: chỉ (shamata) và quán (vipashana). Trong số ba mươi bảy phẩm trợ đạo, có nhiều phẩm liên quan đến cả hai sắc thái đặc biệt này của Tâm.

Bốn phẩm đầu trong ba mươi bảy phẩm trợ đạo là bốn cơ sở tỉnh giác [tứ niệm xứ]

1. Cơ sở tỉnh giác của thân thể [Thân]

2. Cơ sở tỉnh giác của cảm nhận [Thọ]

3. Cơ sở tỉnh giác của tâm thức [Tâm]

4. Cơ sở tỉnh giác của sự vật [Pháp]

Khi tu Tứ niệm xứ được thuần thục, hành giả trở nên siêng năng tinh tấn đối với các điều lành. Vì vậy bốn phẩm tiếp theo là bốn nỗ lực chính xác [tứ chánh cần]:

5. Việc ác đã sinh, nỗ lực làm cho mau dứt.

6. Việc ác chưa sinh, nỗ lực ngăn không cho sinh ra

7. Việc thiện đã sinh, nỗ lực làm cho tăng trưởng

8. Việc thiện chưa sinh, nỗ lực làm cho mau sinh.

Một khi có được khả năng tự chế và tỉnh giác, hành giả sẽ dễ dàng tiến xa hơn trên lãnh vực tu thiền chỉ [samatha], rồi nhờ tâm định tĩnh mà có thể vận dụng tâm thức làm những việc người thường không thể làm. Vì những việc làm này đòi hỏi một trạng thái tâm thức thuần thục và tập trung phi thường, nên có khi gọi là “thần thông”. Do đó, bốn phẩm tiếp theo sau là bốn hoạt động phi thường [tứ thần túc]:

9. Ước nguyện phi thường [Dục]

10. Tinh tiến phi thường [Tiến]

11. Chú tâm phi thường [Niệm]

12. Quán trí phi thường [Trạch pháp]

Tất cả mười hai phẩm nói trên đều liên quan đến phương pháp giúp hành giả phát triển khả năng chuyên chú vào một đề mục nhất định. Rồi nhờ phát triển khả năng chuyên chú này mà mọi chức năng khác của tâm thức đều được phát triển. Do đó, tiếp theo là năm căn [ngũ căn - căn bản của thiện pháp]:

13. Tín căn

14. Tiến căn

15. Niệm căn

16. Ðịnh căn

17. Tuệ căn

Năm căn này khi vững mạnh sẽ thành năm lực [ngũ lực]:

18. Tín lực

19. Tiến lực

20. Niệm lực

21. Ðịnh lực

22. Tuệ lực

Bao giờ thành tựu được năm lực, hành giả tự nhiên sẽ đủ khả năng tu tập phần tinh túy cốt tủy của Phật pháp, được gọi là tám con đường chân chính [bát chánh đạo]

23. Chánh kiến

24. Chánh tư duy

25. Chánh ngữ

26. Chánh nghiệp

27. Chánh mệnh

28. Chánh tiến

29. Chánh niệm

30. Chánh định

Bảy phẩm cuối cùng trong danh sách này được gọi là bảy nhánh bồ đề [thất giác chi hay thất giác bồ đề]

31. Nhớ nghĩ một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến giác

ngộ [Niệm giác chi]

32. Quán xét một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến giác

ngộ [Trạch pháp giác chi]i

33. Nỗ lực một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến giác ngộ

[Tiến giác chi]

34. Vui vẻ một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến giác ngộ

[Hỉ giác chi]

35. Tâm nhẹ nhàng một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến

giác ngộ [Khinh an giác chi]

36. Tâm định tĩnh một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến

giác ngộ [Ðịnh giác chi]

37. Tâm bình đẳng một cách đúng đắn, là yếu tố dẫn đến

giác ngộ [Xả giác chi]

Ba mươi bảy phẩm trợ đạo là nội dung của phương pháp tu dựa theo Tứ diệu đế, và cũng là nội dung của truyền thống Phật giáo Pa-li. Phật giáo Pa-li có thể được xem là nền móng của toàn bộ Phật pháp. Ðây là bánh xe chánh pháp Phật chuyển trong thời kỳ đầu tiên.

i Còn gọi là Chuyển pháp luân.

ii Varanasi.

i Nguyên văn Anh ngữ là “chánh nguyện” (right aspiration). Ở đây
dịch thành quán xét thay vì nguyện, để đúng với 37 phẩm trợ đạo
thường thấy trong Phật giáo Việt Nam.