24. Lòng từ bi hơn tất cả mọi thứ

Cách đây trên hai ngàn năm, trong thành phố Sravasti ở Ấn Độ có một gia đình Bà-la-môn sinh được hai người con trai. Người con cả có trí thông minh hiếu học, còn đứa em tên là Chunda thì rất kém, không biết đọc, biết viết, tất nhiên không thể làm tròn trách nhiệm người con thuộc một gia đình tu sĩ.

Sau khi người cha mất, hai người con trai gặp một đệ tử của Phật Cồ-đàm và không bao lâu sau người con lớn trở thành thành tu sĩ được theo chân đức Phật và được gia nhập giáo hội. Trong lúc đó Chunda cũng lui tới, nhưng chỉ biết giành ăn với chó mèo mà thôi. Người anh lớn hỏi ý kiến A-nan, người hầu cận thân tín của Phật, rằng liệu một kẻ có trí khôn tệ hại như Chunda được phép gia nhập tăng già chăng. A-nan nói “Đem em ngươi lại cho đạo sư và trực tiếp hỏi ý kiến của Ngài”.

Lúc đầu Chunda không dám lại gặp Phật vì tự thấy không xứng đáng và quá ngu dốt, nhưng nhờ ông anh chỉ rằng giáo pháp này lấy lòng từ bi làm chính, nên cuối cùng Chunda mới chịu. Chunda đến gặp Phật một cách sợ sệt, theo giờ hẹn sẵn, lúc Phật đang tiếp chuyện trong một vườn cam. Chỉ nhìn qua, Phật Cồ-đàm đã thầy ngay tính khiêm tốn và lòng nhân hậu của con người trẻ tuổi này và cho phép A-nan thu nhận làm môn đồ.

 A-nan khai thị Chunda bằng bài kệ:

Ba tháng trôi qua, anh chàng Chunda tội nghiệp vẫn không thuộc nổi một câu kinh mà bất cứ kẻ chăn trừu nào cũng thuộc được. Trong lúc đó thì các vị Tăng sĩ trẻ tuổi đã thuộc nằm lòng từng chồng Kinh sách. Chunda thất vọng hỏi ý kiến A-nan. A-nan vừa mới giải thích xong thì đã khám phá ra Chunda không thể lĩnh hội gì cả, không có câu nói nào nằm lại trong óc chàng. A-nan tự nhủ: “Được cái gì? Người này gia nhập giáo hội để làm gì khi không thể nhớ điều nào trong đầu?” A-nan chỉ ban phước cho Chunda và cho chàng nghỉ việc. Chàng thất vọng, ra ngồi khóc vườn cam và khóc, khóc mãi cho đến khi Phật đi qua. Phật biết ngay những gì vừa xảy ra và khuyến khích Chunda kể lại câu chuyện. Chàng thút thít: "Không hiểu điều gì đã xảy ra cho con? Con muốn trở thành đệ tử của Thế tôn và được học pháp của Ngài, thế mà không nhớ được điều đơn giản nhất. Nghiệp nào làm con không thể hiểu biết được?”

Phật Cồ-đàm giải thích, trong kiếp cuối cùng chàng là một Bà-la-môn thông thái và là người tự cho mình tài giỏi hơn thiên hạ, chê trách không hết lời những quan điểm của người khác. Quá chủ quan, chàng tự cho mình là đạo sư và truyền bá các quan điểm sai lầm làm nhiều kẻ tầm đạo phải lạc lối. Vì sử dụng sai lạc sức mạnh của tư tưởng, Chunda phải chịu học hỏi “mặt kia của đồng tiền” trong kiếp này và trở thành kẻ ngu dốt để nhiều người chê bai.

Chunda đáp: "Từ hồi nhỏ thầy giáo đã chê con là người khó lĩnh hội. Làm sao thoát khỏi ách nạn này?.

Phật trả lời bằng câu kệ:

Sau đó, Chunda được Phật Cồ-đàm đích thân chỉ dạy. Nhằm làm sáng tỏ đầu óc của Chunda, Phật bảo chàng ngồi mỗi ngày đều quét đền và quét các đường đi quanh đền .Trong công việc đó, chàng chỉ nên nhớ đến hai câu duy nhất "Chùi sạch bụi, chùi sạch dơ bẩn”. Ngoài ra Chunda phải chùi sạch tất cả giày dép của các vị Tăng sĩ khác. Chunda vội bắt đầu công việc. Vừa mới cầm chổi quét, chàng quên ngay hai câu nọ. May thay chàng gặp A-nan đang ngồi giữa sân đền và nhờ nhắc lại hai câu đó. Sau đó một thời gian lâu, Chunda mới thuộc được hai câu này. Vài tháng sau thì chàng thuộc lòng và lúc nào cũng lẩm bẩm câu này, tay cứ quét, quét và quét và chùi giày từ đôi này qua đôi khác. Phật để tâm quan sát sự cố gắng của vị tiểu tăng này và có cách làm cho lúc nào đền cũng đầy bụi và giày dép lúc nào cũng lấm bùn để Chunda có việc làm liên tục từ sáng đến tối. Với sự cẩn trọng và tha thiết, Chunda từ từ đi vào chiều sâu của câu nói "Thế tôn nói bụi là muốn nói bụi ở bên ngoài hay bên trong? Mà bụi ở bên trong là gì?” Cứ thế mà chàng trở thành người học trò chuyên sâu nhất, song song đó chàng lại đi phụng sự cho các bạn đồng học.

Ngày nọ, Chunda tung chổi quét đền, và tâm thức đại định của chàng đã đạt đến mức rất sâu thì một câu kệ của Phật bỗng nhiên bừng sáng, trở thành một câu Kinh đầy ý pháp, một câu chàng không biết và cũng chưa bao giờ nghe:

Chunda nghe các lời kệ đó và trực nhận ra rằng cái Ta giả tạo do ba thứ tham đắm (Tham), giận dữ(Sân) và vô minh(Si) sinh ra. Như vậy người tỉnh dậy từ một cơn ác mộng, chàng thấy rằng lâu nay mình cứ tự động hòa mình với cái Ta, cái đó không gì khác hơn là một lớp dơ bẩn mà chàng vừa quét đi.“ Rõ như ban ngày, hoàn toàn rõ ràng. Cảm tạ đức Thế tôn”. Chàng đứng đó, tay còn cầm chổi, nhưng đã đi xuyên suốt hết các tầng bụi bặm của sự ảo giác! Sau lần giác ngộ này, Chunda còn tu học thiền định hàng năm trời và sau đó Phật trao nhiệm vụ cho Chunda đi từ làng này qua làng nọ để đánh thức người tầm đạo. Kẻ “Chunda bất trị” nay đã trở thành “A-la-hán Chundaka, người quét đường” đi vào lịch sử Phật giáo và chứng minh rằng, có hàng ngàn con người với đầu óc giản đơn, thậm chí lòng đầy nghi ngờ và hoàn toàn không được chuẩn bị, thế mà vẫn có thể được đưa vào các cấp bậc giác ngộ chỉ với bằng những câu nói giản dị.

Trong các đệ tử, Phật Cồ-đàm xem kẻ quét đường Chundaka là người khôn khéo nhất khi chuyển hóa tâm thức. Ngày nay người ta vẫn nói, những ai muốn phát triển tâm thức nên thành tâm cầu đến trợ lực của Chundaka, nhất là khi nghe các vị đạo sư giảng giải làm họ không hiểu cũng chẳng nhớ. Chundaka là một thí dụ lịch sử sinh động nhằm minh chứng rằng, lòng nhân hậu và sự tha thiết thực hành các phép tu có khi quan trọng hơn xa một đầu óc trí thức sắc sảo.

25. Tự tính rất gần

Patrul Rinpoche, một kẻ giác ngộ phiêu bồng, không đêm nào khi trời chập tối mà không nằm ngửa, ngắm nhìn bầu trời cao rộng. Ở đâu cũng thế, mỗi lần như vậy là mỗi lần ngài hòa lẫn tâm thức riêng tư của mình cùng với vũ trụ, đó là sự hòa lẫn trong thiền định, trước và sau ngài có nhiều người đã làm như thế.

Một đêm nọ Patrul nằm trên một cánh đồng, nhìn ngắm bầu trời, gần đó có vài đệ tử. Bỗng nhiên ngài gọi vị đệ tử xuất sắc nhất là Nyoshul Lungtok lại và  nói: "Ngươi có thấy Tự tính chăng, Nyoshul?”

“Thưa không”, Nyoshul trả lời thành thực.

“Đừng lo”, Rinpoche nói, “thực tế không có gì bí ẩn cả. Nhưng đừng nghĩ ngợi gì về nó, cứ giữ tâm rộng mở”. Hai thầy trò nằm bên cạnh một lúc lâu và cùng nhìn bầu trời. Mặt trời lặn. Xa xa có tiếng chó sủa.“Ngươi có nghe chăng tiếng chó sủa?”, Rinpoche hỏi.

“Thưa có”, Nyoshul trả lời.

“Đó, nó đó”, giọng nói vị đạo sư trầm tư lại vì xúc động. Ông hỏi tiếp, giọng rất nhỏ: “Ngươi có thấy chăng các vì sao trên bầu trời?”

‘Thưa có, con thấy chúng’.

Patrul Rinpoche lại kêu lên: “Đó, nó đó! Chính nó! Tất cả, hết thảy đều là tâm thức tỉnh giác, đều là Phật tính ròng, nó chính là thứ nằm ngay trong ngươi. Đừng tìm kiếm nữa, khắp nơi chính là nó” .Ngay lúc đó, trong người học trò loé lên một tuệ giác, thứ tuệ giác nằm ngoài sự phân biệt. Trong khoảnh khắc đó, Nyoshul không thấy sự khác biệt gì giữa tâm thức của chính mình và cái tự tính của vạn vật. Trong phút giây đó, không hề còn gì mà ông phải chứng đạt, vì ông đã biết chính mình là gốc mọi thứ xưa nay, sinh ra tất cả, nhận thức tất cả, rồi lại chứng đạt tất cả. Nyoshul khóc. Chỉ mới đây ông còn đang lo tối nay mình lại phải mơ thấy giấc mộng ấy. Đó là giấc mộng mà Patrul Rinpoche hiện ra, đẩy trước mặt ông một cuộn len màu đen khổng lồ và trong cuộn len đó một tượng Phật bằng vàng, từ đó phát ra vô số sợi len. Bấy giờ Nyoshul chợt hiểu rằng bản thân giấc mơ đó cũng như mọi tư tưởng hay tình cảm do ông hay bất cứ ai cảm nhận được đều xuất phát từ Phật tính nằm trong trung tâm của vạn sự. Con đường dẫn đến tuệ giác này dài thật, nhưng bây giờ ông đã tự mình ngộ ra về một câu kệ đầy minh triết của Mật tông:

“Trên con đường đạo nhiều giáo pháp,

Bạn sẽ hiểu rằng.

Tất cả loài hữu tình,

Đều có khả năng, một ngày kia,

Sẽ đạt giác ngộ.

Trên con đường Mật tông,

Bạn sẽ thấy rằng, tâm thức uyên nguyên,

Từ xưa đến nay đang soi sáng tâm bạn”.

Nhiều năm sau, Nyoshul Lungtok còn kể câu chuyện về lần giác ngộ này của chính mình cho học trò nghe và chấm dứt câu chuyện bằng bài kệ của đạo sư Longchenpa:

“Vạn sự, từ xưa đến nay:

Tính của nó là thanh tịnh – và chính là Phật tính.

Ai biết điều này, đó là người đã thức tỉnh.

Ai để sáu thức yên nghỉ trong tự tính đó,

Người đó sẽ thấy chúng

Là một sự viên mãn hoàn toàn.

Đừng tin nghe đầu óc đang xao xuyến,

Hãy yên lặng và hãy để mọi sự như là…

Như là xưa nay vẫn cứ”.

26. Tỉnh giấc khó khăn

Vào thế kỷ mười chín tại miền Đông Tây Tạng có một vị Lạt-ma cao cấp tên là Jamyang Khyentse Rinpoche. Nhiều đệ tử của ngài là các vị tái sinh của các dòng Lạt-ma và thường rất xuất sắc trong học tập và lĩnh hội. Trong số đó có Neten Choling, một cậu bé mà rõ ràng là kiến thưc và tài năng đã được hình thành từ những đời sống trước. Từ nhỏ, Neten Choling đã thông minh và chỉ làm theo ý mình, đến nỗi cha mẹ phải đưa đến Jamyang Khyanste để cậu bé này được một đạo sư giác ngộ hướng dẫn học tập

Dưới sự hướng dẫn của Rinpoche quả nhiên Neten Choling sớm trở thành một thanh niên xuất sắc, nhưng cũng như các vị tái sinh khác, chàng không tránh khỏi lòng kiêu mạn. Ngày nọ, chàng Neten Choling chừng hai mươi tuổi quyết định lên đường đi kinh đô Lhasa để tham gia một cuộc tranh luận với các luận sư của bốn trường phái lớn của Phật giáo Tây Tạng. Lhasa là trung tâm văn hóa của cả nước, đi bốn ngày đường mới đến, nhưng Neten Choling cho rằng đáng công đi để cho các vị luận sư kinh đô biết đâu là chân lý. Chàng bắt  đầu chuẩn bị cuộc hành trình và báo cho thầy biết, xin phép lên đường và xin thầy ban phép lành. Jamyang Kheyentse trả lời: "Tốt lắm. Hãy đi Lhasa nhưng đợi vài ngày đã”.

Vài ngày sau có một buổi lễ điểm đạo, trong đó Langyang Khyentse sẽ khai thị cho một số vị đệ tử. Tất cả học trò, kể cả các vị Lạt-ma cao cấp đều tập họp đông đủ trong chính điện. Ai cũng hồi hộp mong được thầy nói điều gì đó cho mình. Ai cũng biết vị thầy của mình là người đắc đạo và thường bất ngờ dùng nhiều biện pháp để khai thị cho đệ tử hoặc để giúp tiến thêm nhiều bước tu học. Cũng vì thế mà các vị đạo sư vẫn được so sánh như người mài kim cương, dù có khác nhau về chủ trương, trường phái, nhưng các vị đó đều giống nhau là mỗi lần dạy học trò là như mới, phải có cách riêng để phá bỏ những điều vô bổ, những điều che mất ánh sáng rực rỡ tự nhiên. Chàng Neten Choling hôm đó chẳng may bị đau bụng dữ dội, bụng đầy hơi. Lúc ngài Khyentse Rinpoche đi dọc một hàng Lạt-ma và các vị tái sinh, ngang đến chỗ chàng thì đứng lại và đặt bình bát bằng vàng lên đầu chàng đồng thời ban phép lành. Vừa mới làm ngang đây, bỗng vị đạo sư đấm một đấm mạnh vào bụng chàng đang đầy hơi, ai thấy cũng kinh hoàng. Neten Choling phải phát ra một cú trung tiện thật lớn, không ai không nghe. Mặt chàng đỏ như gấc, lúc đó thì Khyentse Rinpoche chỉ thẳng vào mặt chàng, nói: "Chính nó đó!”. Đầu óc chàng hoàn toàn tê dại. Chàng rơi lại trong tính không của Chân Như và bỗng đạt được trạng thái tự nhiên uyên nguyên, trạng thái đó chính là Giác ngộ, khi con người trực nhận nó được một lúc.

Trong những năm sau đó, Choling Rinpoche vẫn còn kể câu chuyện giác ngộ của mình không chút hổ thẹn và cho trò biết cái nhận thức thâm sâu của nhận thức lần đó, cái thâm sâu đó đạt được là nhờ cú “sốc” mà ra và chàng không bao giờ rời xa chiều sâu thẳm đó nữa. Chàng khâm phục lòng sáng tạo thần thánh của Khyentse Rinpoche và nói thêm rằng sau đó không còn chút ham muốn đi tranh luận ở kinh đô nữa. Vì chàng chẳng cần minh chứng điều gì cả.