TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO
TRONG ĐỜI SỐNG THƯỜNG NHẬT
Đức Hộ trì Chúng sinh Kyabje Khamtrul Rinpoche đời thứ IX Jigme Pema Nyinjadh khai thị

Đức Nhiếp Chính Vương bắt đầu buổi thuyết pháp bằng việc khai thị Đạo Phật không phải là một tôn giáo mà là triết lý sống để được chân hạnh phúc. Tâm nguyện duy nhất của Đức Phật là mong muốn cho hết thảy chúng sinh đều được hạnh phúc, và đó là động lực để Ngài truyền dạy giáo pháp cho chúng ta. Ngài không bao giờ mong muốn thiết lập một tôn giáo trải rộng trên toàn thế giới với mục đích để Ngài có được danh tiếng. Nếu Ngài khao khát danh lợi, Ngài có thể đạt một cách dễ dàng bởi Ngài là một Hoàng tử và từng được tiên tri sẽ trở thành người có quyền năng thống trị cả trái đất.

Tất cả chúng sinh đều mong cầu hạnh phúc nhưng họ luôn tìm kiếm hạnh phúc ở bên ngoài

Đức Phật nhận thấy tất cả chúng sinh đều mong cầu hạnh phúc, nhưng họ luôn tìm kiếm hạnh phúc ở bên ngoài. Hạnh phúc bên ngoài phụ thuộc rất nhiều vào các điều kiện hoàn cảnh nên rất vô thường mong manh. Dù bạn có được tất cả hạnh phúc về vật chất bên ngoài, song không có một chút hiểu biết nào về hạnh phúc tâm linh bên trong, tôi thực sự nghĩ rằng chúng ta không thể có được chân hạnh phúc. Rốt cuộc hạnh phúc hay bất hạnh đều do tâm quyết định, phải không?

Đức Phật đã nhận thấy rằng, hạnh phúc chân chính phải đến từ bên trong chứ không phải ở hình thức vật chất bên ngoài. Nếu có được trí tuệ hay hạnh phúc bên trong, hạnh phúc bên ngoài sẽ làm tăng thiện duyên cho hạnh phúc bên trong. Nhưng nếu tâm bạn không hạnh phúc, tôi nghĩ bạn sẽ không thể hạnh phúc, bất kể môi trường xung quanh có dư giả, sung túc đến đâu chăng nữa!

Tất cả chúng ta trải nghiệm hoặc nhìn nhận thế giới một cách khác nhau, tùy thuộc vào trạng thái tâm của mỗi người. Ví dụ, nếu ta đang trong trạng thái sân giận thì tất cả mọi thứ sẽ bị nhìn nhận một cách tiêu cực. Ngược lại, mọi thứ sẽ tích cực khi ta đang trong tâm trạng tích cực. Một ví dụ khác, đôi khi bạn có thể cảm thấy rất sung túc khi so sánh với người dân ở Châu Phi. Nhưng đôi lúc, bạn cảm thấy không thỏa mãn khi bạn thấy một số người nổi tiếng và giàu có. Thế giới bên ngoài chính là sự phóng chiếu của tâm bạn!

Đó là lý do tại sao khi tâm mình chuyển hóa, thế giới bên ngoài cũng sẽ thay đổi. Vì thế mỗi người cần phải thuần dưỡng tâm mình để có được hạnh phúc đích thực. Đức Phật luôn chỉ dạy chúng ta rằng cốt tủy của Phật Pháp là chúng ta cần quán chiếu nội tâm để tìm giải pháp cho những vấn đề rắc rối bên ngoài.

Năm xúc tình tiêu cực là khởi nguồn của mọi đau khổ

Năm xúc tình tiêu cực khởi nguồn đau khổ, đó là: sân giận, tự cao, đố kỵ, chấp thủ và vô minh.

Sân giận nhiễu hại tâm thức của chúng ta. Khi một người sân giận, họ mất đi lý trí. Nếu như hai người tranh luận về một vấn đề và trở nên sân giận, họ sẽ quên đi vấn đề thiết thực mà họ cần tranh luận lúc ban đầu. Pháp đối trị cho sân giận là tâm từ bi và hạnh nhẫn nhục. Không thể diệt trừ tất cả những gì bạn ghét, cũng không thể khuất phục được kẻ thù, nhưng diệt trừ sân giận trong tâm mình thì lại dễ dàng hơn. Bạn sẽ không xấu đi nếu như ai đó nói xấu bạn, bạn cũng sẽ không trở thành tên trộm nếu như ai đó đổ tội ăn cắp cho bạn. Bạn nên phát khởi lòng từ bi, hãy cảm thông, tha thứ những gì không tốt mà người khác đang nói và làm với bạn, bởi bạn biết anh ta đang không làm chủ được mình. Với tâm của mình cũng vậy, bạn nên áp dụng phương pháp này để chuyển hóa tâm.

Tự cao dẫn tới bất hạnh, bởi thực tế luôn có người hơn bạn. Khi bạn phát hiện ra rằng có ai đó giàu có hơn bạn, ưa nhìn hơn bạn và nổi tiếng hơn bạn v...v thì niềm kiêu hãnh của bạn sẽ bị tổn thương và bạn sẽ trở nên tự ti, bất hạnh. Bạn không thể trở thành người số một trong mọi lĩnh vực, vì thế tốt hơn hết hãy khiêm cung. Khiêm cung là pháp đối trị cho tự cao. Trong cuộc sống, những người khiêm cung sẽ được tôn trọng và kính trọng hơn. Đố kỵ là một trạng thái tâm tiêu cực, ngăn cản chúng ta tận hưởng những gì chúng ta đang có. Chúng ta muốn có nhiều hơn những gì người khác có. Trong sự lo toan cố gắng sở hữu những thứ người khác có, chúng ta không thể tận hưởng những gì chúng ta có. Tu tập Phật pháp, hay làm những thiện hạnh tích cực mà trong tâm còn đố kỵ, thì sự tu tập trở thành tiêu cực, bất kể trông bề ngoài như thế nào, điều quyết định là ý định tốt hay xấu hàm chứa phía sau!

Bởi vậy, khi muốn làm một điều tích cực, đặc biệt là dưới danh nghĩa Phật Pháp, chúng ta phải có động cơ vì lợi ích của người khác, hoặc ít nhất với mong muốn tích lũy công đức cho mình, không phải vì mục đích hơn người. Đây là điều vô cùng quan trọng. Tùy hỷ với những hạnh phúc và những phẩm chất tốt của người khác là pháp đối trị sự đố kỵ, và cũng khiến tâm ta thoải mái tận hưởng những gì mình đang có!

Chấp thủ bắt nguồn từ “Tôi và Của Tôi”. Đây là trạng thái ích kỷ của tâm. Nhà tôi, gia đình tôi, bạn bè tôi, người yêu tôi, thứ này Của Tôi và thứ kia Của Tôi. Sự chấp thủ này làm cho chúng ta có cảm giác giả tạo rằng mọi thứ đều bền vững, mạnh mẽ và kiên cố. Cũng như vậy, chúng ta còn chấp thủ vào khái niệm mà chúng ta áp đặt cho mọi sự vật hiện tượng. Khi một ai đó hoặc mọi thứ không giống với những ý niệm hoặc tính cách mà chúng ta áp đặt cho một người bạn, người cha hoặc người yêu thì sự khổ đau sẽ ùa tới. Nhưng bạn phải hiểu rằng tất cả những thứ duyên hợp kia đều vô thường trong mọi khoảng khắc, mặc dù nó dường như bền vững. Khi nhìn thác đổ và dòng sông, chúng ta đã thấy nó ở khoảng khắc trước đó, nhưng thực tế trong từng khoảng khắc dòng nước cũ đã trôi đi và dòng nước mà ta đang thấy là hoàn toàn khác. Vì vậy, dòng sông cũng thật vô thường trong mỗi khoảng khắc. Như vậy tất cả sự vật, hiện tượng cũng vô thường và thay đổi không ngừng. Những gì mà chúng ta chấp là kiên cố bền chắc thực sự chính là một chuỗi chuyển động liên tục và lực hút gắn kết lẫn nhau. Khi suy xét tường tận về thân thể bạn, cảm xúc, những mối quan hệ, ý tưởng, địa vị, thời tiết, thời gian và những tiêu chuẩn, bạn sẽ nhận thấy rằng tất cả chỉ là vô thường, thay đổi. Bằng việc hiểu bản chất vô thường của mọi sự vật, hiện tượng, bạn có thể giảm thiểu những khát khao, mong cầu với những hiện tượng vô thường bên ngoài, bạn sẽ có thể phát triển tâm thiểu dục tri túc (ít muốn biết đủ).

Nếu không bao giờ thỏa mãn với những gì mình có, bạn sẽ giống như ông vua không bao giờ thỏa mãn với chính mình. Vì vậy Đức Phật đã ví vị vua đó là người nghèo nhất vương quốc! Các pháp đối trị mà chúng ta đang thảo luận có thể giảm thiểu được những tiêu cực trong chúng ta. Nhưng nếu muốn loại bỏ tận gốc những tiêu cực này, chúng ta cần phải chiêm nghiệm sâu hơn nữa.

Chúng ta hãy tự hỏi bản thân, tại sao năm độc lại có trong mỗi người? Đức Phật đã dạy rằng căn nguyên của mọi khổ đau là vô minh. Bởi vô minh nên ta nghĩ rằng mọi sự vật hiện tượng đều tồn tại một cách chắc trực như nó xuất hiện. Tốt và xấu chỉ là những sự phản chiếu các quan niệm của chính chúng ta. Giàu và nghèo cũng chỉ là tương đối. Một người tốt đối với bạn lại có thể là người xấu hoặc kẻ thù đối với người khác. Chỉ có sự hiểu biết về bản chất chân không của những khái niệm trong tâm chúng ta sẽ dẫn chúng ta xa lìa vô minh.

Khi nhìn vào đống phân trước mặt mà không có phản ứng sạch hay bẩn, tốt hay xấu sẽ làm cho bạn hiểu được bản chất của nó. Nó không tốt cũng chẳng xấu, không sạch mà cũng chẳng bẩn. Đống phân đó bẩn hay xấu chính là sự phóng chiếu theo nghiệp, nhưng đối với cái nhìn theo nghiệp của một con chó thì đó lại là một món ăn ngon!

Sự mê này dẫn tới việc bám chấp vào khái niệm tất cả sự vật hiện tượng đang tồn tại thực sự. Khi mà bạn bám chấp vào đó thì mọi thứ sẽ thật tồn tại kiên cố đối với bạn! Khi bạn đang mơ, tất cả mọi cảm xúc, cảnh tượng mà bạn trải qua trong giấc mơ là có thực đối với bạn tại thời điểm đó, phải không?

Khi bạn bám chấp rằng tất cả mọi thứ đang tồn tại thì sự phản chiếu những trải nghiệm thích hay chấp thủ, không thích hay sân giận, đố kỵ... sẽ khởi hiện trong bạn. Nó giống như việc nhìn một đoạn dây trong bóng tối nhưng lại tin rằng đó là một con rắn vì thế bạn đã rất hồi hộp, sợ hãi, mặc dù đó thực sự chỉ là một đoạn dây!

Muốn chuyển hóa năm độc, bước đầu tiên là Quy y Tam Bảo

Với việc thấu hiểu mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phản chiếu của tâm, bạn sẽ giảm bớt tâm cuồng tín vào sự vật hiện tượng. Đây là một trong những điểm then chốt. Ngay lúc này đây, tất cả chúng ta đều cuồng tín. Chúng ta cuồng tín về khái niệm của vẻ đẹp và xấu xa, tốt và xấu, dài và ngắn, hạnh phúc và khổ đau, giàu và nghèo, tôn giáo... Vì thế để thay đổi năm tư tưởng tiêu cực trong tâm thì bước đầu tiên bạn cần làm là Quy y Tam Bảo Phật, Pháp, Tăng.

“Phật” đơn giản có nghĩa là tỉnh thức khỏi vô minh, giải thoát năm độc. “Phật” còn muốn nói đến một người cụ thể như Đức Phật Thích Ca, người đã chứng ngộ Chân lý Cứu kính và có lòng từ vô hạn hướng tới hết thảy chúng sinh vô minh. Nhưng bản chất Phật không có nghĩa là một vị Tăng khoác áo cà sa hoặc một gương mặt tỏa ánh hào quang chói lọi hay một pho tượng, mà là một trạng thái tâm đã thoát khỏi vô minh, vì thế giải thoát khỏi năm độc.

Pháp là một quá trình trưởng dưỡng tâm hướng về “Đức Phật”. Vì thế, Pháp cũng ở bên trong chính chúng ta.

Tăng đoàn là tâm nguyện để thực hiện những thiện nghiệp hay tâm nguyện trưởng dưỡng tâm.

Đức Phật bên ngoài là Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, Đức Đạo sư Liên Hoa Sinh, hay những bức tượng Phật. Pháp bên ngoài như những kinh điển, những bài trì tụng, lễ lạy, thiền định. Tăng đoàn bên ngoài như Tăng ni và nhóm những hành giả. Tất cả ba ngôi Tam Bảo bên ngoài này là những phương pháp để nâng đỡ sự phát triển của ba ngôi Tam Bảo bên trong mỗi chúng ta.

Phật cũng có thể được hiểu là Chân lý cứu kính vì những gì Ngài chứng ngộ là trạng thái của mọi sự vật, hiện tượng như chúng đã, đang và sẽ luôn là như vậy! Vì vậy, một khi tâm của chúng ta còn bị chi phối bởi năm độc, chúng ta sẽ không bao giờ có thể đạt được chân hạnh phúc. Ít nhất chúng ta cũng giảm thiểu những tư tưởng và hành động tiêu cực để tâm của chúng ta thanh tịnh trong sáng hơn, từ đó có sự hiểu biết sâu rộng hơn về cuộc sống và thực tại mà không có những ngụy tạo. Để có các pháp đối trị những tư tưởng tiêu cực, chúng ta cần phát thiển những tư tưởng tích cực, một trong những tư tưởng tích cực mạnh mẽ nhất là tâm đại từ bi lợi ích cho hết thảy hữu tình. Đây là pháp đối trị tất cả tư tưởng tiêu cực nhờ vậy bản ngã hay chấp thủ Cái Tôi cũng sẽ dần được loại bỏ.

Những tư tưởng và hành động tích cực là nguyên nhân của hạnh phúc

Bởi những tư tưởng và những hành động tiêu cực là nguyên nhân của khổ đau nên những tư tưởng và hành động tích cực là cội nguồn của hạnh phúc. Đó là lý do tại sao Đức Phật dạy hãy biết: (1) tránh làm điều ác, (2) thực hiện việc lành, (3) điều ngự tâm mình. Đây là cốt tủy lời Phật dạy và là chính đạo Phật pháp. Bất cứ điều gì được thực hiện với tư tưởng chân chính vô ngã vị tha sẽ luôn làm tinh thần bạn hạnh phúc và đó cũng là sự tích lũy của thiện nghiệp. Ví dụ, khi chúng ta yêu thương ai đó, chúng ta sẽ nghĩ đến mình ít hơn và trở nên vị tha hơn, đồng thời muốn đem lại hạnh phúc cho người đó. Và khi thực

hành điều này, bạn sẽ cảm thấy thực sự hạnh phúc. Nếu như bạn có thể đem yêu thương như vậy trải rộng hướng tới hết thảy chúng sinh thì bạn sẽ dễ dàng loại bỏ những tư tưởng và xúc tình tiêu cực. Chúng ta phải tri ân công đức sinh thành dưỡng dục của

cha mẹ, những người đã chăm sóc, nuôi dưỡng chúng ta trong thế giới này. Chúng ta phải phát khởi mạnh mẽ tâm nguyện báo ân mong muốn đem lại hạnh phúc cho cha mẹ về cả vật chất lẫn tinh thần. Cũng giống như vậy, chúng ta đem lòng tri ân đó đến hết thảy chúng sinh, những người đã từng làm cha mẹ chúng ta trong đời này hoặc đời trước. Khi chúng ta kính trọng cha mẹ, người lớn tuổi, thầy giáo, thì mọi người cũng sẽ đáp lại bằng sự tôn trọng và yêu thương. Khi đó chúng ta cùng nhau sẽ tạo ra một thế giới hạnh phúc, nơi mà mọi người đều tôn trọng và thương yêu lẫn nhau.

Tóm lại, nếu như bạn hoan hỷ trưởng dưỡng, phát triển tình yêu thương, lòng bi mẫn và thanh lọc năm độc thì bạn sẽ thấy cuộc đời thực sự cao đẹp và tràn đầy ý nghĩa! Đó là tinh túy giáo lý của Đức Phật.

Câu hỏi: Kính bạch Nhiếp Chính Vương, nếu đạo Phật không phải là một tôn giáo thì tại sao có khái niệm bi quan của địa ngục?

Nhiếp Chính Vương: Thứ nhất, sẽ không có những thứ như là Thượng Đế hay Đấng Tạo Hóa trong giáo lý của Phật. Chúng ta tạo ra tất cả, tôi muốn nói rằng thiên đường và địa ngục, hạnh phúc và khổ đau là kết quả tạo tác của ba nghiệp thân, khẩu, ý của chúng ta. Đức Phật không dạy rằng: “Nếu theo ta, ta sẽ đưa các con lên cảnh giới an lạc thiên đường, còn nếu không thì ta sẽ ném các con xuống địa ngục trầm luân đau khổ”. Ngài chỉ truyền dạy Chân lý cứu kính mà Ngài đã chứng ngộ. Thậm chí, ngay cả khi bạn là con người vô cùng tồi tệ, Đức Phật cũng không bao giờ sân giận hay phán xét bạn! Phật siêu việt tất cả điều đó! Thứ hai, những ác nghiệp có thể được tịnh hóa. Thứ ba, địa ngục hay khổ đau cũng là sự vô thường! Khi năng lực của nghiệp tiêu tan thì trải nghiệm khổ đau cũng kết thúc.

Câu hỏi: Theo quan điểm đạo Phật, thế giới này bắt đầu khi nào và có sự bắt đầu không?

Nhiếp Chính Vương: Phật đã dạy rằng thế giới này không tồn tại thật như hình thức bề ngoài của nó! Nó giống như một ảo ảnh. Bằng cách nào bạn có thể nói được bắt đầu hay kết thúc của ảo ảnh khi mà chúng không có thực! Khi bạn giác ngộ hay tỉnh thức được bản chất của các ảo ảnh thì đó là thời điểm kết thúc.

Câu hỏi: Rất nhiều thế hệ Phật tử trẻ nhìn nhận Đạo Phật như là một nền văn hóa, một truyền thống mà không hiểu thấu được cốt tủy thực sự của Đạo Phật. Điều này trở nên xấu đi bởi trên thực tế, phần lớn kinh điển đều được viết bằng tiếng Tạng (ngôn ngữ kinh điển cổ) và rất khó hiểu. Vậy xin Ngài cho biết rằng cách nào có thể đáp ứng được nhu cầu hiểu biết chân thực về Đạo Phật của thế hệ trẻ?

Nhiếp Chính Vương: Giáo chủ Je Khenpo đang cố gắng nỗ lực hết mình trong lĩnh vực này để giúp mọi người hiểu được Phật Pháp. Còn đối với thế hệ trẻ hiện đại có tri thức và học vấn, có rất nhiều những Thượng sư trứ danh ở Bhutan mà các bạn có thể tiếp cận để đón nhận giáo pháp và những luận giải về kinh điển. Ngày nay nhiều sách Phật giáo được dịch sang tiếng Anh và rất sẵn có, bạn có thể tìm đọc trong thư viện. Có rất nhiều trang web hướng dẫn các bạn trẻ tìm hiểu và tiếp cận Phật Pháp, cũng như hướng dẫn thực hành Phật Pháp như một cách sống thiết thực ở đời.