CHỦ ĐỘNG CÁI CHẾT
ĐỂ TÁI SINH TRONG MỘT KIẾP SỐNG TỐT ĐẸP HƠN
Đức Đạt Lai Lạt Ma
Hoang Phong dịch
Nhà xuất bản PHƯƠNG ĐÔNG TP. Hồ Chí Minh 2010

5
TẠO NHỮNG ĐIỀU KIỆN THUẬN LỢI VÀO
GIỜ PHÚT LÂM CHUNG

« Một số người chết trong bụng mẹ / một số khác khi mới sinh / một số khác khi mới biết bò / một số khác khi đã biết đi / Một vài người đã già, những người khác đã trưởng thành / Họ đều theo nhau ra đi / như hoa quả rơi xuống đất ».
  Phật

Tiết 6

Cho chúng tôi vẫn còn nhớ lại những lời giáo huấn khi tu học
Trong lúc các y sĩ đã bó tay và nghi lễ đã chấm dứt
Bạn hữu không còn hy vọng gì về sự sống của chúng tôi 
Và chúng tôi cũng chẳng còn gì để có thể vớt vát được nữa.

Chương vừa qua nêu lên hai chướng ngại cản trở một cái chết tốt lành: sự đau đớn không chịu đựng nổi và những ảo giác gây ra kinh hãi, thù hận, hay hoang mang tâm thần. Ta phải tìm cách loại bỏ những chướng ngại đó, đồng thời phát huy thái độ rộng lượng bằng cách ôn tập những điều đã tu học. Lúc không còn hy vọng gì nữa, bác sĩ đã bó tay, các nghi lễ tôn giáo không còn ích lợi gì nữa, khi bè bạn và người thân đã hết hy vọng, là chính lúc phải làm tất cả những gì có thể làm được để giữ vững tâm thức hướng về đạo đức.

Để thực hiện điều ấy, ta cần phải nhớ lại những lời giáo huấn nêu lên cho ta những hành vi đạo hạnh. Đó là những gì tôi sẽ trình bày trong các tiết tiếp theo đây, và những lời huấn đạo đó phải đem ra thực thi trước khi ánh sáng trong suốt thuộc quá trình cái chết hiện ra, trong lúc ánh sáng đó còn đang hiển hiện và cả sau khi đã biến mất, tức là lúc khởi sự giai đoạn trung gian[17] . Trong giai đoạn trung gian ấy, ta có thể thực thi các nghi thức đặc biệt của du-già. Dù đã học được những lời huấn đạo nào thì ta cũng phải nhớ lại thật minh bạch vào giây phút đó, tùy nơi khả năng và trí thông minh của của mỗi người. Hãy sử dụng phép tu tập thường lệ từ trước theo trình độ mà ta đã học hỏi được.

Năm sức mạnh sau đây sẽ giúp sức cho ta trong khi thực hành:

1- Sức mạnh của thói quen. Ôn tập thường xuyên để tập cho thuần thục, mặc dù đang ở trình độ nào cũng thế, chỉ cần quyết tâm muốn thoát khỏi vòng sinh tử, phát lộ tình thương và lòng từ bi trong mục đích đạt được Giác ngộ vì sự an vui của kẻ khác, hoặc đạt được các cấp bậc trong Tối thượng Du-già Tan-tra.

2- Sức mạnh hướng về tương lai. Hãy nghĩ như thế này: « Tôi sẽ tiếp tục tu tập trong kiếp sống này, trong giai đoạn chuyển tiếp, và cả những kiếp sống sau cho đến khi nào tôi đạt được Phật tính ».

3- Sức mạnh của những hạt giống tốt. Hãy gom góp sức mạnh từ những hành vi xứng đáng (nghiệp tốt) để hướng dẫn sự tu tập của ta.

4- Sức mạnh của sự gạt bỏ. Hãy tự nhủ rằng những hiện tượng như sinh, diệt và giai đoạn trung gian chi có thể hiện hữu do nơi ta mà thôi: chúng hoàn toàn không có tính cách hiện hữu tự tại. Phải hiểu rằng yêu thương cái tôi là cách tạo ra kẻ thù, vậy hãy suy nghĩ như thế này: « Sự kiện tôi phải gánh chịu khổ đau trong chu kỳ sinh diệt là do yêu thương cái tôi của chính mình. Nguồn gốc của cái ngã dính liền với sự tin tưởng rằng muôn loài và muôn vật đều hiện hữu một cách tự tại. Đìều này hoàn toàn sai ».

5- Sức mạnh của ước vọng. Hãy thường xuyên lặp đi lặp lại lời nguyện như sau: « Dù sau khi đã chết, tôi vẫn xin trong kiếp sau sẽ có một thân xác khả dĩ giúp tôi trong việc tu tập Đạo Pháp. Tôi xin sẽ gặp được một vị thầy tốt hướng dẫn để giúp tôi không bỏ dở sự tu tập ».

Năm sức mạnh vừa kể rất cần thiết giúp ta nhớ lại những gì đã tu tập, nhất là trong lúc phải đương đầu với vô số khó khăn.

Khi chắc chắn có một người sắp chết, thân nhân xung quanh không nên khóc lóc, nắm tay, ôm họ hay là ta thán. Chuyện đó không giúp ích được gì. Trái lại, cách cư xử như thế khích động sự lưu luyến thế giới này trong tâm thức của người chết, và như thế sẽ làm tiêu tan hy vọng giúp họ chọn lấy một thái độ phù hợp với đạo đức. Người xung quanh nên nhắc nhở kẻ hấp hối những lời giáo huấn và cách thực thi đạo đức bằng cách nói thật nhỏ nhẹ bên tai họ cho đến khi nào hơi thở chấm dứt.

Ví dụ như nếu người chết tin vào một vị Trời sáng tạo, cứ nghĩ đến vị Trời đó thì sẽ được nhẹ nhỏm hơn. Họ sẽ cảm thấy bớt bám víu hơn vào môi trường chung quanh, ít sợ và ít hối tiếc hơn. Nếu người sắp chết tin vào sự tái sinh, hãy nghĩ đến kiếp sau, hướng vào quyết tâm phục vụ kẻ khác, cũng sẽ đem đến những kết quả như trên đây. Điều hệ trọng là giữ tâm thức thật an bình, đừng làm xáo trộn quá trình của cái chết đang diễn ra.

Đối với một Phật tử, họ có thể tin tưởng nơi Đức Phật và phát nguyện xả thân để thực hiện những hành vi đạo hạnh trong kiếp sau. Nếu là một người không tin tưởng gì cả cũng có thể cho rằng cái chết là một thành phần bất khả phân của sự sống: khi nó phát hiện cũng chẳng có gì phải bận tâm lo nghĩ.

TÓM LƯỢC NHỮNG LỜI KHUYÊN

1. Phải hiểu rằng vào một lúc nào đó, tất cả mọi hy vọng sống thêm trong kiếp này sẽ tiêu tan. Vào giây phút ấy, bác sĩ, tu sĩ, bạn hữu và người thân đều bất lực không giúp ta bảo tồn sự sống này thêm nữa. Ấy là lúc chính ta phải tự tìm cách giúp đỡ lấy ta. 
2. Trong khi hấp hối, cần phải nhớ lại những lời giáo huấn tùy theo trình độ của ta và chú tâm vào đó.

3. Hãy ôn tập cho quen, quyết tâm giữ vững đường hướng tinh thần đúng như thế trong bất cứ trường hợp nào, dù cho gặp khó khăn cách mấy đi nữa. Hãy thực thi thật nhiều hành vi xứng đáng để gom góp sức mạnh hổ trợ sự sống và cả cái chết của ta. Hãy ý thức rằng khổ đau sinh ra từ sự yêu mến cái tôi của mình quá đáng, vậy hãy tập yêu thương kẻ khác. Thường xuyên ước vọng sẽ được tiếp tục tu tập trong những kiếp sau.

4. Khi có một người sắp chết, cẩn thận đừng làm cho họ bối rối bằng những cử chỉ bám víu hay căng thẳng, điều đó chỉ gây ra cho người chết những phản ứng tiêu cực. Đừng ta thán sự ra đi của họ. Tránh đừng ôm họ vào lòng và khóc trước mặt họ. Hãy giúp họ ra đi trong sự tự hào bằng cách gợi lên cho họ một viễn tượng tốt đẹp sẽ được tiếp tục tu học sau này.

5. Xin những người xung quanh sau này hãy làm như thế cho ta lúc ta sắp chết. Tìm cách thu xếp thế nào để có một người thân thỉnh thoảng nhắc nhở bên tai một thái độ tinh thần nào đó mà ta muốn thực hiện khi chết.

Tiết 7

Xin cho chúng tôi vững tin với sự hân hoan và tuyệt vời 
Trong khi miếng ăn và của cải tom góp bằng sự ích kỷ phải bỏ lại
Những người thân vô cùng yêu mến và thân thiết phải vĩnh viễn xa lìa
Để đơn độc bước vào một hoàn cảnh thật hiểm nguy.

Thói thường, khi người ta thông báo cái chết của ta đã gần kề, điều đó sẽ gây cho ta, cả bạn hữu và gia đình ta, một sự đau buồn lớn. Chính từ nơi trọng tâm của những đau đớn đó sẽ phát khởi quá trình của giai đoạn hấp hối: sự biến mất dần dần của tâm thức. Như tôi đã giải thích trước đây, nếu ta biết nghiền ngẫm để rút tỉa tinh túy trong cuộc sống, biết chăm lo tu tập và biết suy tư về vô thường, khi đến phút lâm chung ta sẽ dễ dàng nhớ lại những gì cần thiết để tránh những tác hại do ưu phiền và đau đớn gây ra. Những ảo giác liên quan đến cái chết, thay vì làm ta phân tâm, sẽ nhắc nhở ta thực thi những gì đã tu tập và khuyến khích ta trong việc tham thiền.

Biết giữ lấy trong tâm những lời khuyên nhủ đó, may ra ta sẽ chết trong niềm vui sướng và tin tưởng, giống như một đứa trẻ sung sướng được quay về ngôi nhà của cha mẹ mình. Lúc nhập vào giai đoạn chuyển tiếp giữa hai kiếp sống, những người có trình độ cao có thể nhìn thấy trước sự tái sinh của chính họ. Những người như thế sẽ chết trong tin tưởng và không lo phiền. Người tu tập có trình độ trung bình sẽ không sợ hãi, người có trình độ thấp thì không hối tiếc. Nếu tâm ta đã chuẩn bị để tái sinh trong một kiếp sống đầy ý nghĩa, đủ khả năng tiếp tục đeo đuổi sự tu học, thì lúc cái chết xảy ra ta sẽ không hối tiếc, không hoảng hốt, không lo âu. Tâm thức ta sẽ tan dần trong niềm tin tưởng.

Tôi đã thấy một số nhà sư thông thái chết trong trạng thái đó. Khi biết mình sắp chết, họ cho gọi người thân đến để từ biệt. Vào đúng ngày chết, họ khoác lên người chiếc áo cà sa màu nghệ, không lộ vẽ lo âu gì cả, họ tham thiền và chết. Tại nơi đây, nơi tỉnh Dharamsala[18]  này, một nhà sư sai một đệ tử của ông mang đến cho ông chiếc áo cà sa. Ông khoác lên người và chết ngay sau đó. Nhiều nhà sư khác cũng tại đây, trên đất Ấn độ này, sau khi chết, tâm linh lưu lại nhiều ngày trong trạng thái ánh sáng trong suốt. Một người lưu lại trong trạng thái đó đến mười bảy ngày, nhiều người khác trong chín hay mười ngày. Mặc dù trong một xứ nóng bức, nhưng sau khi trút hơi thở cuối cùng, thân xác của họ rất tinh khiết, không một mùi hôi hám trong suốt thời gian như vừa kể trên.

Những người như thế có khả năng lựu lại một cách toàn vẹn trong thể dạng ánh sáng trong suốt, tức ánh sáng trong suốt của cái chết, và ra đi trong niềm vui sướng, với niềm tin tưởng mãnh liệt. 

Người thầy lớn tuổi nhất của tôi là Ling Ringpoché, kể cho tôi nghe về một vị Lạt-ma, câu chuyện vừa buồn lại vừa khôi hài. Khi sắp chết vị Lạt-ma này khoác lên người chiếc áo màu nghệ và tuyên bố với những bạn đồng tu rằng mình sắp ra đi. Sau đó ông ngồi tréo chân theo tư thế thiền định rồi ra đi. Một trong những người đệ tử mới của ông từ một vùng xa vừa đến không hiểu rằng người tu hành cũng có thể chết trong tư thế tham thiền. Anh này khi hay tin thầy minh đã chết, bước vào phòng lại thấy thầy mình đang ngồi, anh hốt hoảng tưởng là ma nhập vào thân xác của thầy vội xô ông ngã xuống đất.

TÓM LƯỢC NHỮNG LỜI KHUYÊN

1- Để tránh những bấn loạn do cái chết gây ra, hãy dựa vào tôn giáo sẳn có của mỗi người để phát lộ từ tâm đến muôn loài, chú tâm vào sự cần thiết rút tỉa những tinh anh của kiếp sống hiện tại, một kiếp sống dựa trên niềm hân hoan và may mắn đã biết tu tập, nhất là hãy suy tư càng nhiều càng tốt về vô thường.

2- Cách tập luyện cơ bản đó sẽ giúp ta nhớ lại những điều phải thực thi trong khi chết. Những hình ảnh khủng khiếp và mọi thứ ảo giác tuy có thể phát sinh nhưng không thể làm lung lay sự trầm tĩnh của ta, không làm xao lãng sự suy tư trong vui sướng và tự tin của ta.