SGTT.VN - Stephen Hawking luôn tiến lên phía trước bất chấp bệnh tật. Cơ thể càng suy yếu bộ óc càng chói sáng. Hình như bộ óc che chở thân thể ông. Phải rồi bộ óc rất mềm dẻo.

Thật kỳ diệu!

Tháng 5.2010, Stephen Hawking 68 tuổi được tôn vinh ở festival Khoa học thế giới tại New York về sự nghiệp đóng góp cho khoa học. Quần chúng mê say đầu óc sáng chói khám phá vũ trụ bị gài trong cơ thể tàn tạ.

Bị bệnh nơron vận động ALS, giáo sư Hawking mất gần hết khả năng kiểm soát cơ bắp, rồi lần khai khí đạo cướp luôn tiếng nói. Nếu ông sinh ra sớm hơn vài chục năm, loài người sẽ không có cách nào bắt nhịp được bộ óc trời cho này. May mắn, máy nói điện tử đã giúp ông và chúng ta. Woltosz thiết kế phần mềm Equalizer giúp ông đánh vần bằng cách nhấp một cái nút, viết bốn chữ một phút. Đó là cánh cửa mở ra thế giới bên ngoài.

Mason thiết kế máy vi tính giúp Equalizer hoạt động trên xe lăn và chuyển bài viết thành bài nói. Nhờ vậy mà ông viết bao nhiêu là sách và bài nói. Đến khi ông không còn kiểm soát được tay mình thì Blackburn chế tạo máy nhạy cảm IR ghi nhận các co giật các cơ dưới mắt. Chính các sản phẩm của bộ óc con người (phần mềm Equalizer, máy vi tính của David Mason, máy IR) giúp bộ óc thiên tài tạo ra các sản phẩm thần kỳ. Bệnh ALS là án tử, bác sĩ cho biết ông chỉ còn sống được vài năm. Bất chấp căn bệnh, ông luôn luôn tiến lên phía trước. Gần nửa thế kỷ sau, cơ thể càng suy, bộ óc càng sáng. Hình như là bộ óc trở nên kỳ tuyệt mới che chở được cho thân thể ông. Chỉ có thể giải thích kỳ tích Hawking bằng tính mềm dẻo của não bộ.

Bộ óc mềm dẻo

Não phình ra. Giữa thập niên 1990, các tài xế taxi ở thành phố Luân Đôn mất gần hai năm để thuộc 320 lộ trình, bao gồm khoảng 25.000 con đường trong chu vi 10km. Vùng hải mã sau của não họ (có trách nhiệm về trí nhớ không gian) phình lớn ra so với nhóm chứng. Vậy là bộ óc có đổi dạng do tập trung hoạt động trí não.

Lướt web khôn ra. Kết quả nghiên cứu của đại học UCLA (2008): người trung niên và người nhiều tuổi chịu lướt web thì não mạnh thêm và giúp ngừa xáo trộn nhận thức (như bệnh Alzheimer) về sau. Máy MRI chức năng rà hoạt động bộ não thấy có gia tăng hoạt động của vùng não hải mã.

Mềm dẻo bộ óc. Trước kia người ta cho rằng bộ não chỉ mềm dẻo ở tuổi thơ, sau đó mọi việc được an bài. Mỗi người có một số nơron nhất định, mất đi thì không có bù đắp. Già, óc cứng rồi. Quan điểm lạc hậu rồi. Não có tính mềm dẻo, có khả năng thay đổi suốt đời và sản sinh các nơron mới. Vài tuổi đầu đời bộ não lớn nhanh. Mỗi nơron trưởng thành, đâm chồi nẩy nhánh thật nhiều làm tăng số lượng synap (chỗ gặp gỡ của hai nơron). Lúc mới sinh, mỗi nơron trong vỏ não có khoảng 2.500 synap. Não em bé 2 – 3 tuổi có số synap lên đến khoảng 15.000/nơron. Ở người lớn theo năm tháng một số synap cằn cỗi rồi lụi tàn. Người làm vườn cắt tỉa các cành lá khô héo để dưỡng cho cây tốt. Bộ óc luôn cắt tỉa các synap cằn cỗi không dùng được và tạo ra các nối kết nơron mới sởn sơ để thích ứng với môi trường chung quanh. Tuyệt vời, tính mềm dẻo của bộ óc.

Mỗi người một vẻ

Bộ óc nổi loạn từ trong gen. Craig Venter cho giải trình tự genôm của mình từ năm 2003. Đây là genôm cá nhân người đầu tiên đầy đủ gồm 6 tỉ mẫu tự, công bố vào 4.9.2007. Có vài chỗ liên hệ với nguy cơ bệnh Alzheimer, bệnh tim mạch và thật thú vị có gen phản kháng xã hội. Phải chăng Venter có bộ óc nổi loạn từ trong gen!

Venter 63 tuổi đã nhận nhiều phê phán nặng nề cùng nhiều khen ngợi tột đỉnh. Ông bị coi là ngạo mạn và dũng cảm, sáng chói và ương bướng, thiên tài và ích kỷ, không chính thống và hay chơi trội.

Từ nhà sinh học bứt phá đến nhà doanh nghiệp gen và thuyền trưởng phiêu lưu, J. Craig Venter được coi là một trong những nhà khoa học đầu tàu mà cũng có thể là một trong những người bất trị của thế kỷ 21. “Tôi nghĩ bất kỳ ai đẩy sự việc đến bờ mí cuối cùng trong bất cứ lĩnh vực nào cũng đáng nhận lãnh các mô tả như vậy”. Đó là lời bộc bạch của đầu óc quậy từ trong gen. Tay Venter này thật giỏi và chịu chơi.

Bộ óc người không có màu. Đồng khám phá cấu trúc xoắn đôi DNA, một trong những thành tựu ý nghĩa nhất của khoa học thế kỷ 20 – cũng là người đoạt giải Nobel năm 1962 James D. Watson, 79 tuổi người Mỹ đã gây phẫn nộ. Đầu tháng 10.2007, trong một cuộc phỏng vấn Watson nói về “tương lai ảm đạm của châu Phi” và người da đen không thông minh bằng người da trắng. Dư luận truyền thông phản ứng gay gắt quan điểm kỳ thị chủng tộc. Ngày 18.10, ông bị ngưng chức tại labô Cold Spring Harbor. Hôm sau đưa ra lời xin lỗi, nói là rất cắn rứt. Cơn bão phẫn nộ vẫn thổi, không chỉ từ châu Phi. Venter điểm tử huyệt Watson “genôm người được giải mã xong không có chỉ dẫn nào về sự thông minh và màu da”. Bộ óc đâu có màu!

Nhưng bộ gen của Watson có màu. Công ty 454 lifes Sciences chỉ cần vài tháng giải xong trình tự genôm của Watson (tháng 4.2007), chỉ tốn 1 triệu USD. Ngày 9.12.2007, báo Sunday Times thả bom tấn. Kari Stefansson thuộc deCODE Genetic công bố trên mạng cho biết 16% vốn gen của Watson có nguồn gốc châu Phi và 6% gốc châu Á. Như vậy ông bà cố của lão già bất trị Watson là người châu Phi. Chúc mừng Jim có gen màu đen và trở về cội nguồn châu Phi của loài người.

Giáo sư khoa học thần kinh Marian C. Diamond, đại học Berkeley dặn phải biết nâng niu sự mềm dẻo của não dinh dưỡng lành, tập thể dục tốt, nhận thách thức mới, theo đuổi mục tiêu mới (lý tưởng, hoạt động) và nuôi dưỡng yêu thương.

GS.BS Nguyễn Chấn Hùng